23 Temmuz 2019, Chandra X-ışın Gözlemevi’nin Uzay Mekiği Columbia’yla fırlatılışının 20’nci yıl dönümüydü. Chandra’nın adı, en çok kuantum fiziğini yıldızların içlerini anlamada kullanması ve bir beyaz cücenin çökmeden önce sahip olabileceği maksimum kütleyi keşfetmesiyle tanınan Nobel ödülü sahibi Hintli astrofizikçi Subrahmanyan Chandrasekhar onuruna verildi. Chandra X-ışın Gözlemevi bu güne kadar bir uzay gözlemevinde kullanılan en iyi X-ışın aynasına ve detektörlerine sahip ve bunlar Chandra’nın aşırı detaylı X-ışın görüntüleri ve X-ışın spektrumları üretmesini sağlıyor. Chandra X-ışın Merkezi 20’nci yıl dönümü onuruna geçtiğimiz 20 yıldan X-ışın Evreni’nin etkileyici Chandra görüntülerini yayınladı. Yukarıdaki görsel, iyi bilinen yıldız sistemi Eta Carinae’nin X-ışın görüntüsü. Eta Carinae, iki adet çok parlak ve dev yıldızın, astronomide bilinen en eliptik yörüngelerden birisinde birbirleri etrafında her 5,5 yılda bir döndükleri bir çift sistemi. Bu çift, iki yıldızın güçlü rüzgarlarının çarpışmasından parlak, değişken bir X-ışın emisyonu üretiyor. Bu “çarpışan rüzgar” X-ışınları, yukarıdaki sahte renkli görüntüde merkezin yakınlarındaki parlak sarı nokta olarak görülüyorlar. Çiftteki yıldızlardan biri, 19’uncu yüzyılın ortalarında, uzaya Güneş’in kütlesinin 20 katından daha fazlasını atan bir patlamada kendini neredeyse yok etti. Dışarı atılan bu maddelerin çevredeki gaz ve tozla çarpışması, merkezi kaynağın etrafındaki kırık, X-ışınlarında parlak halkayı oluşturuyor. Sisteme dönük olan hüzmeler aslında X-ışın “gökkuşakları”, yani yıldızın, uzay aracının pek çok farklı yönelimdeki Chandra gözlemlerindeki Chandra X-ışın ızgaraları tarafından üretilen spektrumları. Chandra’nın X-ışın ızgaraları, yıldız tarafından oluşturulan X-ışın ışığının farklı dalga boylarını saçıyor ve Eta Carinae’ye doğru dönük olan dar çizgileri oluşturuyor. Bu, “havai fişek gözlüklerinin”, patlayan havai fişeklerin ışığından saçılmış ışık gökkuşakları üretmesine benziyor. Saçılmış spektrumların analizi astronomların, çarpışan rüzgarlar tarafından üretilen sıcak gazın hareketini ve kompozisyonunu belirlemesini sağlıyor. Chandra o kadar iyi tasarlanmış bir uzay gözlemevi ki astronomlar önümüzdeki pek çok yılda çığır açıcı yeni gözlemlerin gerçekleşmesini sabırsızlıkla bekliyorlar.
Görsel: M. F. Corcoran; NASA & CUA