Dev yıldızlar nasıl kara deliklere veya nötron yıldızlarına dönüşüyorlar? Bu sorunun cevabının bir kısmı esen rüzgarda. Dev yıldızlar (Güneş’in 10 katı ya da daha fazla kütleye sahip olanlar) nükleer yakıtlarını tükettiklerinde yıldızın merkezindeki ölü nükleer fırın, bir tür çok yoğun cisme, öldüğünde yıldızın kütlesine bağlı olarak ya bir kara deliğe ya da bir nötron yıldızına çöker. Ama dev yıldızlar ömürleri boyunca devamlı kütle kaybederler, bu yüzden son kütleleri başlangıçtakinden çok daha az olabilir. Bir dev yıldızın kütle kaybetmesinin önemli bir yolu yıldız rüzgarıdır. Dev yıldızlar çok sıcak ve parlak oldukları için ürettikleri radyasyonun gücü maddeyi yıldızın yüzeyinden iter ve uzaya doğru hızla giden güçlü bir dışa akış yaratır. Böyle yıldız rüzgarları çok güçlülerdir ve çok yüksek hızlara (genelde saatte bir buçuk milyon kilometreden daha fazla) sahiplerdir. Yıldız rüzgarıyla kaybedilen kütle aynı zamanda yıldızın çevresindeki ortamı şekillendirmede ve yaşam için gereken kompleks kimyasallarca zenginleştirmede de önemli bir rol oynar. Rüzgarda kaybedilen maddenin miktarı teoride yıldızın parlaklığına ve rüzgarın kompozisyonuna bağlıdır. Rüzgarda kaybedilen maddenin miktarını ölçmek zor olabilir ve rüzgarların düzgün mü yoksa kümelenmiş şekilde mi olduğuna bağlıdır. Chandra X-ışın Gözlemevi’nin verilerini kullanan yeni bir çalışma, yıldız rüzgarının gerçekte ne kadar düzgün olduğunun en iyi ölçümlerinden birisini sunuyor. Bu çalışmada OAO 1657-415 adı verilen yüksek kütleli bir X-ışın çift yıldız sisteminin X-ışın gözlemleri kullanıldı. Bu sistem bir zamanlar iki adet çok büyük yıldız içeriyordu. Daha büyük olan yıldız yakıtını önce tüketti, patladı ve geride diğer yıldızın çevresinde dönen küçük, olağanüstü şekilde yoğun bir nötron yıldızı bıraktı. Yoğun nötron yıldızı yoldaş yıldızdan rüzgar maddeleri biriktiriyor ve biriken bu maddeler ısınarak X-ışın emisyonu üretiyor. X-ışınları yıldız rüzgarının uzamsal dağılımını incelemek için kullanılabiliyor. OAO 1657-415’in X-ışın emisyonunun analizi, nötron yıldızının çapı 1 buçuk milyon kilometre (Güneş’in yaklaşık iki katı büyüklükte) kadar olan büyük ve yoğun bir madde yığınının içinden geçtiğini ortaya koyuyor. Bu yukarıda, yıldız rüzgarını oluşturan mavi-beyaz, sıcak dev yıldız sağda, nötron yıldızının yörüngesi ince beyaz çizgi ve büyük, kalın bir yıldız rüzgarı maddesi yığını da solda olacak şekilde tasvir ediliyor. Buna benzer çalışmalar astronomların, büyük yıldızlar tarafından kısa, gösterişli hayatları boyunca ne kadar kütle kaybedildiğinin daha iyi anlamalarını sağlıyor.
Görsel: NASA/CXC/M.Weiss