Uzaydaki gözlemevlerinin hareketi, kütle çekim ve açısal momentum arasındaki hassas bir dengedir. Teleskop yönelimini kontrol etmek ve ölçmek ve de hedeften hedefe doğrultmak için uzay gözlemevleri jiroskoplar kullanırlar. Jiroskoplar temelde uzaydaki yönelimleri açısal momentumun korumunu fizik prensibi nedeniyle korunan dönen disklerdir. Bu, bir bisiklet sürücüsünün uzayda yönelimini ve doğrultusunu kontrol etmesini sağlayan aynı fizik prensibidir. Teleskop kontrolörleri belirli bir jiroskopun dönüş hızını kontrol ederek bir uzay teleskobunun baktığı doğrultuyu değiştirebilirler. Jiroskoplar bu yüzden modern uzay gözlemevlerinin çalışmasında önemli bir yere sahipler. Herhangi bir mekanik sistemde olabileceği gibi kimi zaman sorunlar ortaya çıkabilir. X-ışın astronomları, NASA’nın amiral gemisi X-ışın gözlemevi olan Chandra X-ışın Gözlemevi’nin taşıdığı dört adet jiroskoptan birisinin 10 Ekim’de bir arıza yaşadığını öğrendiklerinde endişelendiler. Bu arıza, birkaç saniyelik bir zaman aralığında gözlemevinin yöneliminin ve hareket hızının düzgün belirlenmediği anlamına geliyordu. Chandra, böyle bir anomali meydana gelirse uzay aracını yerdeki kontrolörler ne olduğunu anlayıp normal operasyonlara dönene kadar güvenli moda alan koruyucu sistemlere sahip. Güvenli modda uzay aracı otomatik olarak kritik teleskop donanımını yedek ünitelere geçiriyor ve uzay aracı güneş panellerinin en fazla güneş ışığı alacağı ve aynalarının geri döndürülemez hasardan korunması için Güneş’ten uzağa bakacağı şekilde dönüyor. Yüksek enerji astronomisi camiasının şansına Chandra yalnızca iki gün içinde güvenli moddan kurtarıldı ve sonraki günlerde bir onarım uygulandı. Chandra 24 Ekim’den bu yana normal bilimsel operasyonlarına devam ediyor.
Görsel: NASA/CXC/SAO