Bir yıldız bir nötron yıldızının ne kadar yakınına yaklaşabilir? Cevap çok yakınına. IGR J17062-6143 adı verilen ilginç bir çift yıldız sistemi güçlü, değişen yüksek enerji emisyonu nedeniyle yaklaşık 10 yıl önce INTEGRAL yüksek enerji uzay laboratuvarı tarafından keşfedildi. Ardından Rossi X-ışın Zamanlama Kaşifi ve Neil Gehrels Swift Gözlemevi ile yapılan çalışmalar bu kaynağın düşük kütleli bir yoldaş yıldızdan madde biriktiren bir nötron yıldızı içerdiğini ortaya çıkardı. Nötron yıldızındaki sıcak noktalar tarafından üretilen X-ışın atımları, aşırı derecede hızlı bir dönüşe sahip olduğunu, saniyede 163 kereden daha fazla döndüğünü gösteriyor. Bu sistemin Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki NICER nötron yıldızı gözlemevi ile yapılan yeni gözlemleri, çiftin yörüngesinin hesaplanmasına yardımcı oldu. Yörünge hareketi nedeniyle nötron yıldızının X-ışınlarının bir atımının Dünya’ya ulaşma süresi küçük bir miktar değişiklik gösteriyor. Nötron yıldızı yörüngesinde Dünya’ya daha yakınken X-ışınlarının ulaşması, nötron yıldızı Dünya’ya en uzaktayken olduğundan çok az daha kısa sürüyor. Zamandaki bu değişim yaklaşık 8 milisaniye, ama bu NICER’ın kolayca ölçebildiği bir miktar. Astronomlar X-ışın atımı ulaşma sürelerindeki bu küçük değişimden IGR J17062-6143’teki iki yıldızın, yörünge periyodu yalnızca 38 dakika olan dairesel bir yörüngede döndüklerini belirlediler. Bu da böylesi birikim yapan milisaniye X-ışın pulsarı çift sistemleri içerisinde bilinen en kısa yörünge periyodu. Bu kısa periyod, sistemdeki yıldızların birbirlerine çok yakın olduğu anlamına geliyor. Gerçekte IGR J17062-6143’teki iki yıldız birbirlerinden sadece 299,000 kilometre uzaktalar, yani tüm çift sistemi Dünya ile Ay arasındaki ayrıklığa sığabilir. Bu küçük ayrıklık, donör yıldızın küçük bir normal yıldız değil, Güneş’in kütlesinin yalnızca yaklaşık yüzde 1.5’uğuna sahip küçük bir beyaz cüce yıldız olabileceği anlamına geliyor. Yukarıdaki görsel, beyaz cüceden birikim diskine, ardından da nötron yıldızının üzerine birikimin bir illüstrasyonunu gösterirken ilave grafik de yörünge hareketinden kaynaklanan zaman değişimini gösteriyor. Küçük yapısına rağmen beyaz cüce yoldaştan kaybedilen kütlenin büyük bir etkisi var. Arada sırada nötron yıldızının yüzeyinde, yıldızın her santimetrekaresinde patlayan 15 megatonluk yüz adet bombaya denk muazzam bir termonükleer patlama üretmeye yetecek kadar helyumca zengin madde toplanıyor.
Görsel & Referans: Strohmayer et al.; NASA